Franz Kafka’nın en çok okunan kitaplarından Dönüşüm, bize ne söylüyor? Hem bu soruya cevapları hem de kitapla ilgili bazı bilgileri, bir önceki videoya bıraktığınız yorumları da dahil ederek birkaç maddede topladım. Bu videoda bunun üzerine olacak.
Uzun zaman önce Franz Kafka’nın dönüşüm kitabını okumuş ve çok derine inmeden mini bir kitap incelemesi daha doğrusu bir kitap yorumu yapmıştım ki bu yorum, bu kanalın ilk kitap inceleme videolarından biriydi. Ve geçen zaman içinde bu video altında sizlerden gelen çok fazla yorum birikti.
Bu yorumlar arasında bana katılanlarda vardı, bana katılmayanlarda vardı, yaptığım videoda eksiklikler olduğunu, benim söylemediğim başka önemli şeyler olduğunu söyleyenler de vardı. Hatta kitaba çok daha duygusal bir noktadan yaklaşarak düşüncelerini iletenler de oldu.
Ben de tam da bu noktada mikrofonu size tutmak istedim ama önce yine bir hatırlatma olması için öncekinden de kısa olacak şekilde kitaptan biraz bahsetmek istiyorum. Bunu hatırlatma dozu olarak düşünün.
Kafka ve Dönüşüm…
Bir yazar bir kitap…
İkisi de birbirinden ünlü ve ikisi de birbirinden çok konuşuluyor, üstelik o kadar yıl geçmiş olmasına rağmen, hiç eskimeden, hiç eksilmeden. Bu çok değerli. Bu Kafka’yı da Dönüşüm’ü de, onu okumayı ve hakkında konuşmayı da çok değerli kılıyor. Tabi ki kafkanın çok konuşulan tek kitabı değil bu. Dava, Milena’ya Mektuplar, Babaya Mektup gibi çok sevilen ve konuşulan kitaplardan sadece biri Dönüşüm.
Ben böyle kitapları seviyorum.
Tıpkı mesela Küçük Prens gibi… Fiziken küçücük olan ama dokunduğu konular itibariyle bir buz dağı gibi dibine belki de hiç ulaşılamayan, az sayfalara sığmasına rağmen anlam ağırlığını hiçbir yere sığdıramadığımız kitaplar… Franz kafkanın dönüşümü de o kitaplardan biri ve bence en önemlilerinden…
Yaklaşık 70 sayfalık bir eser. Ama o, ortalama bir kitap için az olan 70 sayfadan her okur kendine özgün bir anlam çıkartabiliyor.
Mesela Ayla Durur, o ilk videodaki “hemen okunacak kısa bir kitap” cümlem için “Tuzak bu, dikkat edin” demiş. Doğru bu ve bunun gibi kitaplar gerçekten bir tuzak gibiler… Dışarıdan görünüşüne aldanıp içine giriyorsunuz fakat genelde çıkamıyorsunuz.
Şimdi Hazırsanız…
“Gregor Samsa bir sabah huzursuz düşlerinden uyandığında, kendini yatağında kocaman bir böceğe dönüşmüş buldu.” cümlesiyle başlayan bu kitap bize neler söylüyor. Aslında her okur farklı bir tat, farklı bir tema buluyor kitapta ve en azından bir kısmını bu videoda derlemeye çalışacağım.
İnsanlar arasındaki çıkar ilişkilerinin en yakındaki aile üyelerinde bile geçerli olabileceği, üstelik çok ağır boyutta geçerli olabileceği kitabın dokunduğu noktalardan biri.En yakınınızdaki insanlar dahi olsalar, menfaat gözlüğüyle baktıklarında gördükleri senle, gözlük bir sebeple çıktığında gördükleri sen aynı sen olmuyor. Ya da topu karşı tarafa atmamak lazım. Bir menfaat penceresinden bakıyorsan eğer, o menfaat ortadan kalktığında aynı gözle bakmıyor oluyorsun karşındakilere.Bu çok karamsar ama aynı zamanda çokta gerçek bir durum ve Kafka bu duruma olan gözlemini, Dönüşüm ile bir insanın böceğe dönüşmesi gibi fantastik bir metaforla da olsa çok gerçekçi bir şekilde aktarmış.
Burada önemli bir başka konu da şu… Bu hikaye aslında alma – verme dengesinin ne kadar önemli olduğunu da ortaya koyan bir eser. Çünkü bu dengeyi sağlamadan, sadece ve fazlasıyla veren taraf olmak sizi karşınızdakilerin gözünde daha iyi, daha özel, daha yakın yapmıyor. Çünkü sizin fazla, kendinizden vererek yaptığınız şeyler bir süre sonra sanki yapmanız gereken, yapmak zorundaymışsınız gibi algılanan şeylere dönüşüyor.Bir anda büyük özveriyle sergilediğiniz davranışları mecburiyetle yapmaya çalışırken buluyorsunuz kendinizi ve daha kötüsü karşınızdaki kişilerde bunu bir zorunluluk gibi sizden beklemeye başlıyor.Bunu Gregor’un hikayesinde fazlasıyla görüyoruz. Ailesi için kendinden ödün vererek fazlasını yapmaya çalışan Gregor, bir noktada yapmak zorundaymış gibi bir duruma geliyor ve bu zorunluluğa dönüşen şeyleri isteği dışında yapamadığında dışlanmaya, suçlanmaya başlıyor.
Bu hikayede bence bir başka dokunuşta şöyleydi. Hayatta bir sürüye dahil olmayı kabul etmemek, sürünün dışında düşünebilmek değerli ve günümüzde aranan bir nitelik öyle değil mi? Aslında öyle değil. Herkes öyleymiş gibi konuşuyor. Fakat bu sürünün dışına çıkıp, tersi yönde ilerlemeye başladığınızda onlara karşı yürümeye de başlıyorsunuz. Bu nedenle sürünün dışında yürümek, yalnız yürümek değil, sürüye karşı yürümek anlamına da geliyor. Ve bu çok da istenen bir şey değil. Eğer sürüye paralel yürüyecekseniz, sürünün dışında yürüyebilirsiniz tabi ki o sorun değil. Gregor da sürünün dışında kaldı ve üstelik sürüyle aynı yönde değildi.
Benim hissettiğim bir başka konuda özgürlük anlayışının ne kadar sahte olabileceğiydi aslında. Önceki videoda da söylediğim gibi Gregor Samsa böceğe dönüşerek yükümlülüklerinden kurtulup özgürleşebildi. Yani gerçekten özgür olmak yani sorumlulukları bırakmak, yani başkaları için yaşamamak öteki olmadan, dışlanmadan, yalnız kalmadan ve hatta az önce söylediğim gibi sürüye karşı yürümeden mümkün değil. Böyle bakınca özgürlük kavramı da biraz sallanmaya başlıyor gibi geliyor bana.
Ekin Aydemir’in değindiği gibi düşünülmesi gereken bir başka yaklaşım da bu hikayede dönüşüm geçiren kişinin aslında Gregor olduğundan ziyade, ailesinin dönüşüm geçirmesi fikri…Bu da aslında hikayeyi düşününce kulağa çok uzak gelmiyor. Evet Gregor bir böceğe dönüştü fakat tüm bu süreç boyunca esas ve sürekli olarak bir değişim geçiren ailesiydi. O yüzden bu bakış açısı da kayda değer, bunu da buraya eklemiş olayım.
Kitaptan benim hissettiğim, aklımda kalan notlar bunlar oldu. Bir de bir bilgi ekliyorum. Dönüşüm, bir böcek resmi ile özdeşleşmiş olsa da aslında Kafka’nın yayıncısından kapak resminin böcek olmamasını istediği biliniyor. Bu konuda da farklı yaklaşımlar var. Kimi okur bu talebin, okuru bir böcek metaforuna sıkıştırmak yerine herkesin kendi dönüşümünü hayal etmesi, kendi böceğini tasarlaması için olduğunu kabul ediyor. Bazıları ise kitaptaki en önemli spoilerlardan biri olan bu böceğe dönüşme daha en başta kitabın kapağında açık edilmemesi için olduğu söyleniyorÖte yandan kitaptaki böcek olma metaforu aslında dışlanmayı, beğenilmemeyi, ötekileştirilmeyi vs. de ima ettiği için de bu talep mantıklı görünüyor.Fakat her ne sebeple olursa olsun bu talebin başlangıçta kabul edildiyse bile artık önemsenmediği ortada. Ama burada şu gerçeği de eklemek lazım, artık Dönüşüm yıllardır çok okunan ve her geçen gün de daha fazla insana ulaşan bir eser ve artık kitabı okumayanların bile bir çoğu “Gregor Samsa bir sabah huzursuz düşlerinden uyandığında, kendini yatağında kocaman bir böceğe dönüşmüş buldu.” girişini biliyor, duyuyor. Bu nedenle artık kapakta bir böcek olup olmaması hikayenin algılanmasını önemli ölçüde etkileyebilir mi? Soru işareti…
Evet Franz Kafka’nın Dönüşüm kitabıyla ilgili sizden gelenleri de dahil ederek bir güncelleme yapmış oldum. Gelecek kitap videolarında hangi kitapları görmek istersiniz yorum olarak yazabilirsiniz. Abone olmayı, beğenmeyi, yorum bırakmayı unutmayın. Bir sonraki videoda görüşmek üzere. Hoşçakalın.